Thoái hóa đất được định nghĩa là một quá trình dẫn đến suy giảm độ phì nhiêu hoặc khả năng sản xuất trong tương lai của đất do hoạt động của con người. Nó xảy ra bất cứ khi nào sự cân bằng tự nhiên bị thay đổi bởi việc sử dụng sai mục đích hoặc sử dụng quá mức. Thực trạng nguyên nhân làm đất suy thoái đến kém hoặc không sản xuất được cũng được gọi là đất có vấn đề.
Thực trạng đất bị thoái hóa
Những vùng đất hoang phế là những vùng đất vì lý do này hay lý do khác có tài sản duy trì sự sống kém. Trong số 100% đất có khả năng hoạt động chỉ có 44% là có sẵn để trồng trọt và 56% là không có đất để trồng trọt.
Đất hoang có thể trở nên hữu ích bằng cách tăng năng suất đất. Sử dụng một số phương pháp hữu ích như trồng rừng hoặc sử dụng phân bón sinh học. Thoái hóa đất là một hiện tượng phức tạp do tác động qua lại giữa các yếu tố tự nhiên và kinh tế xã hội.
Nguyên nhân làm đất suy thoái
Đất bị suy thoái hoặc hư hỏng của đất có thể do các yếu tố sau:
- Các yếu tố vật lý, ví dụ: mất lớp đất màu mỡ do nước hoặc gió xói mòn.
- Yếu tố hóa học v.d. cạn kiệt chất dinh dưỡng hoặc độc tính do chua hoặc kiềm (nhiễm mặn) hoặc ngập úng.
- Các yếu tố sinh học ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật và làm giảm hoạt động của vi sinh vật trong đất. Những yếu tố này làm giảm năng suất.
- Một số yếu tố như tưới quá nhiều, chăn thả quá mức, đất mỏng manh, thời tiết bất lợi có thể đẩy nhanh quá trình thoái hóa đất.
Trong thập kỷ qua, sự thiếu hụt chất dinh dưỡng được coi là nguyên nhân chính gây ra năng suất kém và mất mùa. Một nghiên cứu về các xu hướng hiện nay trong thực hành nông học cho thấy tình trạng thiếu hụt chất dinh dưỡng càng trầm trọng hơn khi tiếp tục sử dụng các giống cây trồng năng suất cao, mô hình thâm canh và phân bón tương đối kém.
Trong số các nguyên nhân chính gây suy thoái, xói mòn do nước được coi là nghiêm trọng nhất, chiếm gần 87% diện tích bị ảnh hưởng. Nguyên nhân chính gây xói mòn nước là do di dời thực bì, khai thác quá mức, chăn thả gia súc và các phương thức canh tác nông nghiệp không hợp lý. Dữ liệu mới nhất cho thấy xói mòn đã làm cho 200 triệu ha hoặc 36% tổng diện tích đất nước trở nên cằn cỗi.
Suy thoái đất là một hiện tượng toàn cầu. Trong tổng diện tích đất của thế giới là 13,5 tỷ ha, chỉ có 3,03 tỷ ha (22%) thực sự có thể trồng trọt được và khoảng 2 tỷ ha bị thoái hóa. Diện tích đất bị mất hàng năm dự kiến sẽ lên đến hàng triệu ha trong tương lai.
Xem thêm: Xu hướng du lịch sau covid được nhiều người quan tâm
Các nguyên nhân khác dẫn đến đất bị thoái hóa
Mở rộng canh tác sang vùng đất biên:
Do sự gia tăng dân số quá lớn, việc sử dụng đất đang tăng lên từng ngày. Các vùng đất ven biên mặc dù bền vững để canh tác nhưng lại kém màu mỡ hơn và dễ bị thoái hóa hơn. Ví dụ về các vùng đất cận biên là vùng đất dốc dốc, đất nông hoặc đất cát và đất ở các vùng khô hạn và nửa khô hạn.
Luân canh cây trồng không đúng cách:
Do thiếu đất, gia tăng dân số và áp lực kinh tế, nông dân đã áp dụng các mô hình thâm canh cây thương phẩm thay cho luân canh cây ngũ cốc và cây họ đậu cân đối hơn. Trong hai thập kỷ qua, diện tích trồng cây lương thực giảm và diện tích cây phi lương thực tăng lên. Thâm canh dẫn đến việc lấy đi một lượng lớn chất dinh dưỡng từ đất, làm mất độ phì nhiêu của đất.
Sử dụng sai phân bón:
Độ phì nhiêu của đất bị giảm do thâm canh kéo dài. Người nông dân duy trì năng suất của đất bằng cách bón phân hóa học nhưng ít sử dụng phân hữu cơ. Mặc dù năng suất có thể được duy trì bằng cách sử dụng các loại phân bón cung cấp khoáng chất thiếu hụt nhưng việc sử dụng chúng thường dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng khác.
Khai thác mỏ:
Khai thác làm xáo trộn các đặc tính vật lý, hóa học và sinh học của đất. Tác động của hoạt động khai thác đối với đất phụ thuộc vào tính chất vật lý, hóa học của chất thải tạo ra. Thành phần đất bị thay đổi; lớp đất phía trên bị biến sâu vào bên trong các bãi thải. Vật liệu ăn mòn hầu như không có chất hữu cơ và thiếu chất dinh dưỡng khoáng thực vật. Theo ước tính, khoảng 0,8 triệu ha đất bị thoái hóa do hoạt động khai thác khoáng sản.
Mô hình sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả
Để giải quyết thực trạng lãng phí tài nguyên đất cũng như sử dụng quá tải khiến nguồn đất bị suy thoái trầm trọng, chính phủ các quốc gia đang hướng tới nông nghiệp bền vững. Nông nghiệp bền vững nghĩa là sử dụng đất nông nghiệp canh tác mà không gây hại đến môi trường, bảo vệ thiên nhiên do không sử dụng hóa chất độc hại. Ngoài ra, nông nghiệp bền vững cũng góp phần phát triển kinh tế địa phương, nước nhà.
Tại Việt Nam, mô hình nhà vườn sinh thái công nghệ 4.0 VIME Garden đang là khởi xướng cho giải pháp sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả. VIME Garden được ủng hộ phát triển, lan tỏa rộng rãi với mong muốn phát triển nền nông nghiệp nước nhà theo hướng bền vững. Đồng thời, đây cũng là mô hình kết hợp nông nghiệp và du lịch. Điều này giúp tạo thêm nhiều cơ hội việc làm cho người dân địa phương, cũng như tạo nên các giá trị lâu dài cho cộng đồng.
