Từ năm 1920, khi bắt đầu được đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V.I Lênin đến năm 1930 khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, là một quá trình chuẩn bị lâu dài những tiền đề chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời Đảng Cộng sản Việt Nam của Nguyễn Ái Quốc, từ những tổ chức tiền thân sơ khai đến những tổ chức có hệ thống bí mật, hoạt động chặt chẽ mà đỉnh cao chính là Đảng Cộng sản Việt Nam là cả một bước chuyển mình to lớn của cách mạng.
Ngay từ khi còn hoạt động trên nước Pháp, quê hương của kẻ thù áp bức dân tộc mình, Nguyễn Ái Quốc đã nhiều lần xây dựng và phát triển các tổ chức cách mạng, từ cải tổ vai trò, cách thức hoạt động của tổ chức Hội những người Việt Nam yêu nước tại Pháp, tham gia sáng lập và là đảng viên của Đảng Cộng sản Pháp cho đến thành lập và điều hành tổ chức Hội Liên hiệp thuộc địa, chính qua những tổ chức đầu tiên này, Nguyễn Ái Quốc đã học được cách tổ chức những phong trào, thấu hiểu yêu cầu và nguyện vọng của các dân tộc bị áp bức và sức mạnh to lớn khi họ được đoàn kết lại.
Thời điểm những năm 20 của thế kỷ XX, Nguyễn Ái Quốc chưa thể thành lập được Đảng Cộng sản ở Việt Nam do nhiều nguyên nhân trong đó việc dân chúng ở Việt Nam chưa biết và chưa hiểu về chủ nghĩa cộng sản là một trong những yếu tố quyết định chỉ có thể thành lập được một đảng xã hội dân tộc mà các lãnh tụ của nó có nhiệm vụ dần dần đưa các hội viên của mình tới chủ nghĩa Mác”, để giúp quần chúng nhân dân biết, có cảm tình rồi đi theo chủ nghĩa cộng sản thì trước nhất cần thành lập một tổ chức cách mạng có khuynh hướng mácxít rồi từ đó tìm cách truyền bá những quan điểm, học thuyết Mác – Lênin vào Việt Nam, giúp quần chúng nhân dân đặc biệt là giai cấp công nhân Việt Nam hiểu được sứ mệnh và trách nhiệm lịch sử trong nhiệm vụ giải phóng dân tộc.
Với mong muốn tập hợp những thanh niên Việt Nam ưu tú, giàu lòng yêu nước, đang khát khao tìm đến con đường cứu nước đúng đắn, để xây dựng một tổ chức cách mạng, tại Quảng Châu, ngay sau khi được tiếp xúc với Phan Bội Châu và nhận được danh sách do Đồng chí thân cận của cụ chuyển cho, Nguyễn Ái Quốc quyết định lập ra một nhóm bí mật làm hạt nhân cho một số rộng lớn sau này, thông qua một lớp huấn luyện về phương pháp tổ chức trong khoảng thời gian 3 tháng. Tháng 2 năm 1925, Cộng sản Đoàn được thành lập với những cá nhân tiêu biểu như: Lê Hồng Phong, Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu …
Tháng 6 năm 1925, trên cơ sở hạt nhân là Cộng sản Đoàn, Người thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, thông qua Chính cương, Điều lệ và Chương trình hành động của Hội, được tổ chức thành 5 cấp: Tổng bộ, kỳ bộ, tỉnh bộ, huyện bộ và chi bộ. Mục đích của Hội là “Hy sinh tính mệnh, quyền lợi, tư tưởng để làm cuộc cách mệnh dân tộc (đập tan bọn Pháp và giành lại được độc lập cho xứ sở) rồi sau làm cách mệnh thế giới (lật đổ chủ nghĩa đế quốc và thực hiện chủ nghĩa cộng sản)”.
Để có tiếng nói rộng rãi trong quần chúng nhân dân, ngày 21 tháng 6 năm 1925, Báo Thanh niên – cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ra đời, do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và trực tiếp chỉ đạo, đồng thời là cây bút chủ chốt. Những bài viết của Báo Thanh niên đều ngắn gọn, lời văn giản dị, trong sáng, dễ hiểu, thường đề cập những vấn đề chính: đế quốc và thuộc địa; cách mạng và cải lương; thực tiễn của cách mạng Việt Nam; đảng cách mạng và Đảng Cộng sản; cách mạng dân tộc và cách mạng thế giới; cách mạng và mặt trận dân tộc thống nhất; học tập lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin …
Thông qua Báo Thanh niên, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã thống nhất về phương hướng và nội dung tuyên truyền giáo dục ở trong và ngoài hội, góp phần quan trọng vào việc truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin vào Việt Nam, chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức để tiến tới thành lập chính đảng kiểu mới của giai cấp công nhân Việt Nam.
Nhằm xây dựng một đội ngũ cán bộ nòng cốt thực hiện các nhiệm vụ truyền bá về chủ nghĩa cộng sản cho cách mạng Việt Nam, cuối năm 1925, lớp huấn luyện chính trị chính thức khai mạc tại Quảng Châu, Trung Quốc. Học viên được nghiên cứu về tình hình thế giới, Quốc tế Cộng sản, các hình thức tổ chức của Đảng, hình thức tuyên truyền và cổ động, công tác vận động, tổ chức quần chúng …
Giảng viên chính là Nguyễn Ái Quốc, Người vừa giảng bài vừa hướng dẫn và theo dõi nhiều hoạt động, học tập, tham quan tình hình thực tế cách mạng tại Quảng Châu. Các đồng chí Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn là phụ giảng. Nguyễn Ái Quốc còn mời một số nhà cách mạng Trung Quốc và cố vấn, chuyên gia Liên Xô đến giảng bài.
Tác phẩm quan trọng nhất được viết trên cơ sở những bài giảng của Nguyễn Ái Quốc tại lớp huấn luyện cán bộ ở Quảng Châu là cuốn Đường Kách mệnh. Đây là cuốn sách giáo khoa chính trị đầu tiên của cách mạng Việt Nam, trong đó tầm quan trọng của lý luận cách mạng được đặt ở vị trí hàng đầu như lời chỉ dẫn của Lê nin mà Người viết trang trọng ở đầu cuốn sách “Không có lý luận cách mệnh, thì không có cách mệnh vận động … Chỉ có theo lý luận cách mệnh tiền phong, đảng cách mệnh mới làm nổi trách nhiệm cách mệnh tiền phong”.
Nội dung cơ bản của cuốn sách bao hàm những vấn đề cơ bản của cách mạng: cách mạng là gì, các loại cách mạng trên thế giới và cách mạng Việt Nam, lực lượng cách mạng và nhân tố bảo đảm cho cách mạng thành công là phải có đảng cách mạng. Đường Kách mệnh chứa đựng những đường nét cơ bản của con đường giải phóng và phát triển của dân tộc Việt Nam trong thời đại mới, là sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác – Lê nin về cách mạng giải phóng thuộc địa. Đề cập các nhân tố thành công của cách mạng, Người nhấn mạnh vai trò to lớn của dân, nhưng phải biết làm cho dân giác ngộ, hiểu lý luận, phải hướng dẫn sách lược cho dân; và Người nêu bật yếu tố quan trọng nhất đưa cách mạng đến thành công là phải có đảng cách mạng.
Cùng với Đường Kách mệnh và Báo Thanh niên, các tờ báo và nguyệt san bí mật được chuyển về Việt Nam, đã góp phần quan trọng vào việc truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng và con đường giải phóng dân tộc của Nguyễn Ái Quốc.
Từ năm 1925 đến tháng 4 năm 1927, Người đã trực tiếp huấn luyện 75 học viên. Phần lớn được đưa về nước hoạt động tuyên truyền lý luận cách mạng và xây dựng tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Dưới sự chỉ đạo của Nguyễn Ái Quốc, sự nỗ lực của các hội viên được cử về nước hoạt động, hệ thống tổ chức của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên nhanh chóng bắt rễ, phát triển trên phạm vi cả nước.
Phong trào “vô sản hóa” do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên xây dựng và tổ chức đã tích cực đưa hội viên vào các đồn điền, hầm mỏ, nhà máy, nông thôn để rèn luyện học tập nâng cao lập trường giai cấp công nhân, đồng thời truyền bá lý luận Mác – Lênin, đường lối cách mạng đúng đắn vào phong trào công nhân, giác ngộ họ, tổ chức họ đấu tranh cách mạng một cách tự giác, thúc đẩy phong trào công nhân và phong trào yêu nước phát triển mạnh mẽ, tiến tới sự ra đời của các tổ chức cộng sản đầu tiên ở Việt Nam, tạo điều kiện cho sự ra đời của Đảng.
Đến giữa năm 1929, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã bước vào giai đoạn hoàn thành sứ mệnh lịch sử, truyền bá một cách rộng rãi chủ nghĩa Mác – Lênin và các luận điểm cách mạng giải phóng dân tộc của Nguyễn Ái Quốc vào Việt Nam, tập hợp và đào tạo được một đội ngũ cán bộ cách mạng, tạo nên bước nhảy vọt và sự chuyển hóa của phong trào công nhân và phong trào yêu nước, hướng vào quỹ đạo cách mạng vô sản.
Đây là tổ chức tiền thân có tính chất quá độ, thích hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam bấy giờ; giúp cho những người Việt Nam yêu nước xuất thân từ các thành phần, tầng lớp dễ tiếp thu tư tưởng cách mạng của Người, đồng thời thúc đẩy phong trào công nhân và yêu nước theo khuynh hướng vô sản. Sự trưởng thành của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, đã chứng minh tài tổ chức nhuần nhuyễn, sâu sắc, tư duy sáng tạo và là thành công của Nguyễn Ái Quốc trong chuẩn bị về mặt tổ chức, xây dựng lực lượng cho cách mạng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.
