20 phân ngành tâm lý học và các công việc liên quan

Có những chuyên gia tâm lý thuộc các phân ngành nào và chính xác thì công việc của họ là gì? Khi nhắc đến thuật ngữ chuyên gia tâm lý, nhiều người ngay lập tức hình dung ra một người đang ngồi trong văn phòng, chăm chú viết nguệch ngoạc, trong khi khách hàng đang ngồi trên một băng ghế dài. Chắc chắn có rất nhiều chuyên gia tâm lý sử dụng liệu pháp trò chuyện như vậy, nhưng ngành tâm lý còn bao gồm nhiều dạng nghề nghiệp khác nữa. Bạn có biết rằng có những nhà tâm lý tập trung vào nghiên cứu cách con người làm việc và tương tác với các yếu tố trong công việc? Hay một số nhà tâm lý học nghiên cứu về các phương pháp giúp làm chậm quá trình ấm lên toàn cầu? Dưới đây là danh sách một số lĩnh vực chuyên môn và các công việc liên quan của nghề tâm lý. Chuyên gia tâm lý hàng không Các nhà tâm lý học hàng không nghiên cứu hành vi của phi công và các thành viên khác trong phi hành đoàn. Các chuyên gia này cũng nghiên cứu về an toàn hàng không, phát triển các thiết bị đào tạo mới và giúp lựa chọn nhân viên phù hợp cho các vị trí. Ví dụ, một nhà tâm lý học hàng không có thể sử dụng hoặc thậm chí tự thiết kế các bài test tâm lý nhằm sàng lọc ứng viên cho các vị trí phi công cao cấp. Vì công việc hàng không có tính chất chuyên môn hóa cao và đặc thù, nên rất cần thiết lựa chọn những ứng viên có sức khỏe, ổn định và có khả năng đối phó với áp lực cao. Các nhà tâm lý học hàng không sử dụng vốn kiến thức của họ về tâm lý học để đảm bảo rằng chỉ những người giỏi nhất mới được chọn cho những vị trí quan trọng này. Các nhà tâm lý học hàng không cũng có thể làm việc với các chuyên gia khác, bao gồm các kỹ sư và chuyên gia tâm lý về nhân tố con người, để thiết kế các bộ phận khác nhau của máy bay như cabin hay buồng điều khiển. Trong quá trình thiết kế sản phẩm, bằng cách xem xét tâm lý con người, các nhà tâm lý học hàng không có thể phát triển các sản phẩm này sao cho phù hợp với khả năng nhận thức, chú ý, trí nhớ hay các khả năng khác của con người. Chuyên gia tâm lý sinh học Những người này đôi khi còn được gọi là nhà tâm sinh lý học. Họ nghiên cứu về não bộ và hành vi. Bằng cách xem xét các cơ sở thần kinh của hành vi, các nhà tâm lý sinh học biết được rằng những yếu tố sinh học khác nhau có thể ảnh hưởng đến cách con người suy nghĩ, cảm nhận và hành động. Họ cũng nghiên cứu về sự ảnh hưởng của các bệnh về não, các chấn thương lên hành vi con người. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu có thể tìm ra những cách mới để ngăn ngừa, điều trị và xử lý các bệnh về não và các chấn thương nghiêm trọng. Chuyên gia tâm lý lâm sàng Các nhà tâm lý học lâm sàng đánh giá, chẩn đoán và điều trị cho những người gặp căng thẳng tâm lý và các rối loạn tinh thần. Họ cũng sử dụng các liệu pháp tâm lý và đưa ra các kế hoạch trị liệu. Các nhà tâm lý học lâm sàng thường làm việc trong các bệnh viện, phòng khám sức khỏe tâm thần hoặc tự hành nghề. Họ được đào tạo nhiều trường phái trị liệu khác nhau, nhưng khi thực hành nghề, họ có thể chuyên điều trị một số chứng rối loạn nhất định, hoặc làm việc với một số kiểu người nhất định. Ví dụ: một nhà tâm lý học lâm sàng có thể chuyên về một trong số các lĩnh vực: điều trị lạm dụng chất kích thích, sức khỏe tâm thần trẻ em, sức khỏe tâm thần người lớn hay sức khỏe tâm thần tuổi già. Mặc dù các nhà tâm lý học lâm sàng thường làm việc trong các cơ sở y tế, nhưng họ không phải bác sĩ, và trong hầu hết các trường hợp họ không thể kê đơn thuốc. Chuyên gia tâm lý nhận thức Các nhà tâm lý học nhận thức nghiên cứu cách mọi người suy nghĩ, bao gồm các khía cạnh như ra quyết định và giải quyết vấn đề. Nhà tâm lý học nhận thức quan tâm đến cách xử lý của não bộ, sự học hỏi, lưu trữ, nhận biết và sử dụng thông tin. Các nhà tâm lý học nhận thức có thể làm việc trong nhiều môi trường khác nhau, bao gồm các trường đại học, trung tâm nghiên cứu, cơ sở phục hồi chức năng, bệnh viện, cơ quan chính phủ và trong các cơ sở thực hành nghề tư nhân. Các chuyên gia trong lĩnh vực này thường tiến hành các nghiên cứu và làm việc với bệnh nhân. Cũng như các lĩnh vực tâm lý học khác, các nhà tâm lý học nhận thức thường lựa chọn đi sâu vào một lĩnh vực cụ thể như trí nhớ, phát triển ngôn ngữ, chú ý, giải quyết vấn đề hoặc khuyết tật học tập. Chuyên gia tâm lý cộng đồng Nhà tâm lý học cộng đồng thực hiện nghiên cứu về các vấn đề sức khỏe cộng đồng. Họ cũng tìm cách giáo dục cộng đồng và phát triển các chương trình phòng ngừa. Các chuyên gia này tập trung vào việc định hình nên những thay đổi tích cực ở cấp độ cá nhân và cả cộng đồng. Bạn có thể bắt gặp các nhà tâm lý học cộng đồng làm việc trong nhiều môi trường: tại các trường đại học, cơ quan chính phủ, các tổ chức xã hội, doanh nghiệp tư nhân, với nhiều tư cách khác nhau: giáo sư, chuyên gia tư vấn, người cố vấn chính sách, giám đốc chương trình hay nhà nghiên cứu. Các nghiên cứu trong lĩnh vực này có xu hướng thiên về hành động và tập trung chủ yếu vào việc phát triển các giải pháp mang tính khả thi trong đời sống. Các nhà tâm lý học cộng đồng là những người giải quyết các vấn đề xã hội, nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần và ban hành các chính sách giúp cải thiện đời sống của người dân. Chuyên gia tâm lý học so sánh Các nhà tâm lý học so sánh nghiên cứu hành vi của các loài, đặc biệt là sự khác nhau giữa hành vi của động vật và con người. Tại sao phải nghiên cứu động vật? Mặc dù rõ ràng vẫn tồn tại những khác biệt lớn, nhưng người ta cho rằng có thể có một số điểm chung nhất định đúng với tất cả các loài. Do đó, việc nghiên cứu các hành vi và phản ứng của động vật như chuột và chó cũng có thể giúp chúng ta hiểu biết về hành vi của con người một cách sâu sắc. Những điều này đã được chứng minh là quan trọng trong suốt lịch sử phát triển tâm lý học. Nghiên cứu với mèo của Thorndike, với chó của Pavlov, và với chim bồ câu của Skinner là một số ví dụ về tâm lý học so sánh cho thấy hành vi của động vật có thể cung cấp cho chúng ta những hiểu biết sâu sắc về hành vi của con người. Các nhà tâm lý học thực nghiệm (bao gồm cả các nhà tâm lý học so sánh) kiếm được trung bình $92.000 mỗi năm, chỉ đứng sau các nhà tâm lý học tổ chức (về mặt thu nhập). Chuyên gia tâm lý khách hàng (còn được biết đến là chuyên gia tâm lý học thị trường) Những nhà tâm lý này nghiên cứu hành vi của người tiêu dùng và phát triển các chiến lược marketing để thúc đẩy doanh nghiệp. Họ giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn điều gì khiến người tiêu dùng quyết định mua các sản phẩm và dịch vụ. Họ nghiên cứu phản ứng của người mua đối với các thông điệp truyền thông, phân tích các chiến lược ra quyết định và nghiên cứu vai trò của cảm xúc trong việc mua hàng. Những chuyên gia này giúp các doanh nghiệp phát triển các thông điệp truyền thông, xác định khách hàng mục tiêu, phát triển sản phẩm hướng đến các nhóm người tiêu dùng cụ thể, tìm hiểu về sự hình thành và thay đổi thái độ của khách hàng đối với thương hiệu và sản phẩm. Họ thực hiện những nhiệm vụ đó thông qua việc nghiên cứu thị trường, thử nghiệm, quan sát thực tế và thành lập các nhóm tập trung vào người tiêu dùng. Chuyên gia tham vấn tâm lý Các nhà tham vấn này sử dụng các liệu pháp tâm lý để hỗ trợ những người mắc các rối nhiễu tâm lý, các vấn đề về hành vi, khó khăn về cảm xúc, stress và các vấn đề khác liên quan. Những chuyên gia này có nhiều điểm chung với các nhà tâm lý học lâm sàng. *Các nhà tham vấn tâm lý kiếm trung bình $85.000 mỗi năm. Giống với các nhà tâm lý học lâm sàng, họ cung cấp các liệu pháp tâm lý và được coi là những nhà tâm lý học được cấp phép hành nghề theo đúng pháp luật. Chuyên gia tâm lý đa văn hóa Các nhà tâm lý đa văn hóa xem xét sự tác động của những người thuộc các nền văn hóa khác nhau và quá trình hội nhập văn hóa đến hành vi con người. Họ thường tìm hiểu về việc làm thế nào các khía cạnh khác nhau của hành vi có thể đúng với tất cả mọi nền văn hóa hoặc ở một số nền văn hóa. Ví dụ, những chuyên gia này có thể nghiên cứu sự khác biệt trong phong cách nuôi dạy con cái giữa các nền văn hóa theo chủ nghĩa cộng đồng so với các nền văn hóa theo chủ nghĩa cá nhân, cũng như sự ảnh hưởng của những khác biệt đó đến hành vi nuôi dạy con của cha mẹ. Chuyên gia tâm lý học phát triển Các nhà tâm lý học phát triển nghiên cứu sự phát triển của con người trong toàn bộ cuộc đời. Một số chuyên gia tập trung vào một giai đoạn cụ thể như thời thơ ấu, thanh thiếu niên, tuổi trưởng thành hay tuổi già. Các chuyên gia này có thể thực hiện các nhiệm vụ như: đánh giá những trẻ có nguy cơ chậm phát triển hoặc khuyết tật, nghiên cứu các vấn đề liên quan đến tuổi già, nghiên cứu các cách thức để thành thạo kỹ năng về ngôn ngữ. Một số nhà tâm lý học phát triển có thể tập trung vào nghiên cứu, từ đó cung cấp cho chúng ta những hiểu biết về các vấn đề tâm lý phát triển có thể xuất hiện trong suốt cuộc đời. Các chuyên gia khác có thể thiên về mảng thực hành ứng dụng, làm việc với khách hàng, những người cần hỗ trợ để ứng phó với các vấn đề tâm lý trong các giai đoạn phát triển. Vậy còn những công việc và phân ngành nào khác liên quan đến tâm lý học? Hãy tìm hiểu danh sách còn lại về các lĩnh vực chuyên môn và các công việc liên quan của nghề tâm lý nhé. Chuyên gia tâm lý giáo dục Các nhà tâm lý học giáo dục nghiên cứu quá trình giáo dục và học tập của con người, có thể bao gồm cả việc phát triển các phương pháp và kỹ thuật giảng dạy. Một số nhà tâm lý học giáo dục khác thì nghiên cứu về năng khiếu hoặc các khuyết tật học tập. Những chuyên gia trong lĩnh vực này sẽ đi sâu tìm hiểu về việc các yếu tố xã hội, nhận thức, cảm xúc tác động như thế nào đến quá trình học tập. Một số người có thể chuyên xác định và xử lý các vấn đề tiềm ẩn cản trở việc học của trẻ. Bên cạnh đó, một số chuyên gia khác lại có thể tập trung vào quá trình thiết kế các tài liệu giảng dạy, nhằm tối đa hóa hiệu quả học tập. *Theo Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ, các nhà tâm lý học giáo dục kiếm trung bình $75.000 mỗi năm, ít hơn một chút so với mức trung bình ($79.010) của tất cả các phân ngành tâm lý khác. Nhà tâm lý học kỹ thuật Các nhà tâm lý học kỹ thuật tập trung vào việc khám phá các cách phát triển năng lực của con người thông qua việc cải tiến máy móc, thiết bị, công nghệ và môi trường làm việc. Mặc dù vẫn có một số chuyên gia thuộc lĩnh vực này tập trung vào nghiên cứu cơ bản, nhưng thường thì đây sẽ là lĩnh vực hướng tới tính ứng dụng. Các nhà tâm lý học kỹ thuật sẽ giải quyết các vấn đề trong thế giới thực và phát triển các giải pháp có thể ứng dụng ngay trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Ví dụ các nhà tâm lý học kỹ thuật có thể phát triển các công nghệ sử dụng trong ngành chăm sóc sức khỏe để giúp bệnh nhân hồi phục nhanh hơn. Họ cũng thiết kế và tinh chỉnh các sản phẩm mà chúng ta sử dụng hàng ngày như điện thoại di động và các loại xe động cơ. Chuyên gia tâm lý học môi trường Các nhà tâm lý học môi trường nghiên cứu mối quan hệ giữa con người và môi trường xung quanh, bao gồm cả môi trường tự nhiên và nhân tạo. Các công việc của nhà tâm lý học môi trường có thể bao gồm việc thực hiện các dự án bảo tồn, bảo vệ các loài có nguy cơ tuyệt chủng, nghiên cứu các cách thức ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu. Những chuyên gia này có thể làm việc với vai trò là nhà nghiên cứu để nghiên cứu tác động của con người đối với môi trường. Một số nhà tâm lý học môi trường khác có thể làm việc trong các tổ chức chính phủ để xây dựng các chính sách về môi trường. Nhà tâm lý học pháp y Các nhà tâm lý học pháp y tập trung vào mối quan hệ giữa tâm lý học và luật pháp. Những công việc thuộc lĩnh vực này có thể bao gồm: tư vấn các vụ án hình sự hoặc tranh chấp dân sự, đánh giá quyền nuôi con và cung cấp các dịch vụ trị liệu tâm lý cho nạn nhân của các vụ phạm pháp. Nhờ sự xuất hiện phổ biến trong các bộ phim và các chương trình truyền hình mà lĩnh vực này ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm trong những năm gần đây. Trong khi các phương tiện truyền thông đại chúng thường miêu tả nhà tâm lý học pháp y như một thám tử điều tra truy bắt tội phạm, nhưng trong thực tế, họ thường thực hiện các nhiệm vụ như: đánh giá nguy cơ tái phạm ở thanh thiếu niên và người lớn đã từng phạm tội, làm việc với nhân chứng là trẻ em, đánh giá năng lực để hầu tòa và làm chứng trước tòa. Nhà tâm lý học sức khỏe Các nhà tâm lý học sức khỏe tập trung vào việc tìm hiểu làm thế nào mà các yếu tố tâm lý, sinh học, các nhóm xã hội và hành vi của con người ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của chúng ta. Họ giúp đỡ khách hàng tối đa hóa và cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất. Một số chuyên gia trong lĩnh vực này cũng thực hiện các công việc lâm sàng, họ đánh giá và trị liệu cho những khách hàng đang tìm kiếm sự hỗ trợ trong nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau. Các công việc liên quan có thể bao gồm việc tiến hành các liệu pháp tâm lý, thực hiện đánh giá tâm lý, hướng dẫn các kỹ thuật ứng phó cho thân chủ, giáo dục thân chủ về các hành vi lành mạnh. Chuyên gia tâm lý học nghề nghiệp – tổ chức Các nhà tâm lý học nghề nghiệp – tổ chức sẽ nghiên cứu các hành vi tại nơi làm việc, ví dụ như cách chọn được những người tốt nhất cho các vị trí việc làm, hay làm thế nào để tăng năng suất làm việc của nhân viên. Một nhà tâm lý học nghề nghiệp – tổ chức có thể sử dụng vốn kiến thức tâm lý của mình để thiết kế các bài đánh giá nhằm sàng lọc ứng viên cho các vị trí công việc cụ thể. Họ cũng có thể đảm nhận phát triển các chương trình đào tạo nhân viên để tối đa hóa hiệu quả và giảm thiểu những bất lợi trong môi trường công sở. Các nhà tâm lý học nghề nghiệp – tổ chức cũng thường xuyên được yêu cầu đánh giá các doanh nghiệp ở cấp độ tổ chức và tìm kiếm những cách thức mới để giảm chi phí, nâng cao hiệu quả, cũng như tăng sự hài lòng và giữ chân nhân viên. *Các chuyên gia tâm lý học nghề nghiệp – tổ chức là những người được trả lương cao nhất trong các phân ngành tâm lý, trung bình $125.000 mỗi năm Chuyên gia tâm lý học quân sự Các nhà tâm lý học quân sự sẽ thực hành tâm lý trong một bối cảnh quân sự. Các công việc có thể bao gồm: điều trị cho những người lính gặp vấn đề về sức khỏe tinh thần hoặc những khó khăn về cảm xúc, nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của cuộc sống quân đội, hỗ trợ những người lính quay trở lại cuộc sống đời thường. Một số nhà tâm lý học quân sự tập trung vào việc cung cấp các trị liệu tâm lý trong các ngành khác nhau của quân đội, trong khi cũng có những chuyên gia khác lại ứng dụng vốn tri thức tâm lý và hành vi của con người vào việc tuyển dụng, ứng phó với căng thẳng, tổ chức đào tạo, ra quyết định và lãnh đạo. Chuyên gia tâm lý học nhân cách Những chuyên gia này nghiên cứu các khía cạnh khác nhau của nhân cách và sự ảnh hưởng của các đặc điểm nhân cách đó đến cuộc sống và hành vi của con người. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học nhân cách cũng quan tâm đến một loạt các khía cạnh mang tính ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày. Ví dụ, những chuyên gia này có thể nghiên cứu con đường hình thành của các nét nhân cách, xem xem liệu những con đường đó có thể thay đổi hay không. Họ cũng có thể nghiên cứu một số đặc điểm tính cách có liên quan đến các bệnh hay rối loạn nào đó cụ thể, tính cách ảnh hưởng như thế nào đến việc đưa ra các quyết định, hay những yếu tố đa dạng góp phần vào sự phát triển nhân cách con người. Chuyên gia tâm lý học trường học Các chuyên gia tâm lý này sẽ giúp trẻ em ứng phó với các vấn đề về cảm xúc, học tập, xã hội và hành vi trong môi trường học đường. Các chuyên gia làm việc trong lĩnh vực tâm lý trường học đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục. Họ thườnghợp tác với phụ huynh, giáo viên, học sinh và các nhân viên khác trong nhà trường để đảm bảo môi trường học tập lành mạnh, an toàn, hiệu quả. Những học sinh đang gặp khó khăn trong các vấn đề, cho dù đó là hành vi, cảm xúc hay học tập, đều có thể gặp gỡ nhà tâm lý học trường học để có được một kế hoạch ứng phó hiệu quả. Các chuyên gia tâm lý học đường sẽ can thiệp trực tiếp hoặc hướng dẫn hành vi khi cần thiết, hoặc có thể chỉ đơn giản là một vài hỗ trợ, tư vấn cho những ai cần trò chuyện, chia sẻ. Chuyên gia tâm lý học xã hội Các nhà tâm lý học xã hội nghiên cứu hành vi của các nhóm, bao gồm cách cư xử của mọi người trong nhóm và sự ảnh hưởng của nhóm đến hành vi mỗi cá nhân. Một nhà tâm lý học xã hội có thể nghiên cứu các khía cạnh như: thái độ, định kiến, sự giao tiếp, mối quan hệ giữa các cá nhân, tính hung hăng, sự thuyết phục. Một số chuyên gia có thể hướng đến nghiên cứu cơ bản, bổ sung thêm vào kho tàng tri thức về hành vi xã hội. Những chuyên gia khác thì lại trực tiếp sử dụng các kỹ năng và kiến thức để tác động đến hành vi của con người, nhằm thúc đẩy sự phát triển của các nhóm một cách lành mạnh và hiệu quả hơn. *Các nhà tâm lý học xã hội có thể kiếm được trung bình $85.000 mỗi năm. Họ có thể kiếm nhiều hơn nữa nế làm việc trong một cơ quan nhà nước hoặc chính phủ. Nguồn: 20 Psychologist Specialties and Job Descriptions, Verywellmind