Ben Saul
17 Tháng Tám, 2022
Biên dịch: GaD
Việc lấn lướt tranh chấp pháp lý đã cho phép người Đài Loan phát triển thịnh vượng và dân chủ hóa nhưng ‘sự mơ hồ chiến lược’ có thể không còn khả thi.
“Sự mơ hồ chiến lược” – chính sách làm nền tảng cho phương Tây bảo vệ Đài Loan trong nửa thế kỷ trở lên – nằm trên một sự mơ hồ khác: vị thế của Đài Loan trong luật pháp quốc tế. Và trạng thái đó rất quan trọng vì nó có thể giúp chúng ta trả lời ba câu hỏi:
- Trung Quốc có quyền hợp pháp để khôi phục quyền kiểm soát lãnh thổ của mình bằng vũ lực không?
- Đài Loan và đồng minh có quyền hợp pháp để chống lại một cuộc tấn công như vậy không?
- Đài Loan có thể có quyền tuyên bố độc lập không?
Các hòn đảo mà chúng ta gọi là Đài Loan đã có người sinh sống trong 30.000 năm, bao gồm cả những làn sóng liên tiếp của các dân tộc từ Hoa lục. Đài Loan là đối tượng thuộc địa một phần của Hà Lan và Tây Ban Nha từ đầu thế kỷ 17, một phần bị kiểm soát bởi tàn dư của triều đại nhà Minh từ năm 1661, sau đó là thuộc địa nhà Thanh từ năm 1683. Hòn đảo chính được hợp nhất thành một tỉnh của Trung Quốc vào năm 1887.
Sau cuộc chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất 1894-95, Đài Loan được nhượng lại theo hiệp ước cho Nhật Bản. (từ thời điểm đó cho đến năm 1928,[1] một quốc gia có thể giành được chủ quyền một cách hợp pháp đối với lãnh thổ nước ngoài bằng chiến tranh hoặc thuộc địa.) Tiếp đó, sau thất bại của Nhật Bản năm 1945, Liên Hợp Quốc đã đặt Đài Loan dưới sự kiểm soát của Trung Hoa Dân Quốc. Trung Hoa Dân Quốc, được thành lập năm 1912, được lãnh đạo bởi Quốc dân đảng, một đồng minh thời chiến của các nước phương Tây lớn.
Lãnh đạo Quốc dân đảng Tưởng Giới Thạch với Tổng thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt (giữa) và Thủ tướng Vương quốc Anh Winston Churchill tại Cairo cuối năm 1943. Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Hoa Kỳ
Nhật Bản từ bỏ tuyên bố chủ quyền với Đài Loan theo Hiệp ước Hòa bình San Francisco 1951, nhưng cả thỏa thuận đó và bất kỳ thỏa thuận nào khác đều không giải quyết được chủ quyền trong tương lai của Đài Loan. Tuy nhiên, trong Tuyên bố không ràng buộc Cairo năm 1943, các cường quốc đồng minh đã đồng ý rằng Đài Loan sẽ được trao trả cho Trung Hoa Dân Quốc.
Một Trung Quốc, hai chính phủ đối địch
Bối cảnh lại thay đổi vào năm 1949, khi lực lượng cộng sản giành chiến thắng trong cuộc nội chiến Trung Quốc và tuyên bố Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) là quốc gia kế thừa của Trung Hoa Dân Quốc bị đánh bại. Cả Trung Hoa Dân Quốc, đã rút lui về Đài Loan, và CHND Trung Hoa tuyên bố là “nhà nước” hợp pháp duy nhất và do đó là chính phủ hợp pháp của toàn bộ Trung Quốc.
Trung Hoa Dân Quốc được chấp nhận là thành viên sáng lập của Liên Hợp Quốc vào năm 1945 và được coi là đại diện của toàn bộ Trung Quốc trong một phần tư thế kỷ tiếp theo. Tuy nhiên, vào năm 1971, Đại hội đồng LHQ đã công nhận CHND Trung Hoa là “đại diện hợp pháp duy nhất” của Trung Quốc tại LHQ và trục xuất các đại diện Dân Quốc. Quyết định của Liên hợp quốc đã giải quyết thực thể nào có thẩm quyền đại diện cho Trung Quốc với tư cách là một quốc gia thành viên của Liên hợp quốc nhưng không giải quyết vấn đề chủ quyền đối với Đài Loan.
Ngay từ đầu, cả CHND Trung Hoa và Trung Hoa Dân Quốc đều tuyên bố rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc “của họ”. Mặc dù chưa bao giờ cai trị Đài Loan, CHND Trung Hoa vẫn duy trì nguyên tắc “một Trung Quốc” ngày nay. Trong nhiều thập kỷ, Trung Hoa Dân Quốc cũng tuyên bố chủ quyền đối với toàn bộ Trung Quốc, mặc dù đã mất quyền kiểm soát đại lục vào năm 1949 và bị trục xuất khỏi LHQ vào năm 1971.
Kể từ những năm 1990, các nhà lãnh đạo Đài Loan đã chấp nhận một cách thực dụng rằng Trung Quốc đại lục được quản lý bởi CHND Trung Hoa, nhưng Hiến pháp Đài Loan vẫn chính thức tuyên bố chủ quyền của toàn bộ Trung Quốc. Đài Loan cũng ngày càng tự coi mình là một quốc gia độc lập trên thực tế, tách biệt với đại lục. Một phần vì lo sợ sẽ gây ra phản ứng quân sự, Đài Loan đã không chính thức tuyên bố mình là một quốc gia mới, độc lập về mặt pháp lý.
Ý kiến quốc tế
Kể từ sự thay đổi tại LHQ năm 1971, Hoa Kỳ và Australia đã công nhận CHND Trung Hoa là chính phủ hợp pháp duy nhất của “một Trung Quốc”. Ban đầu Hoa Kỳ chấp nhận rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc, nhưng sau đó theo lập trường của Australia chỉ đơn giản là “thừa nhận” yêu sách chủ quyền của CHND Trung Hoa đối với Đài Loan.
Mỹ, Australia và nhiều nước khác đã kêu gọi các chính phủ ở Bắc Kinh và Đài Bắc giải quyết tranh chấp về quyền bang giao một cách hòa bình. Nhưng quan điểm đó khó có thể dung hòa với luật pháp Hoa Kỳ cho phép bán vũ khí cho Đài Loan để sử dụng trong phòng thủ của mình.
Hầu hết các nước chưa công nhận Đài Loan là một quốc gia độc lập hoặc chính phủ hợp pháp. Thay vào đó, họ đã đối xử thực dụng với Đài Loan – thông qua ngoại giao không chính thức, hợp tác thương mại và môi trường, hoặc vì các mục đích khác – với tư cách là một thực thể có địa vị pháp lý quốc tế duy nhất. Chẳng hạn, trong khi 139 quốc gia công nhận Palestine, chỉ có 15 quốc gia công nhận Đài Loan là một quốc gia.
Một phần của Trung Quốc?
Về mặt pháp lý, Đài Loan không phải là một quốc gia. Nhưng nó đáp ứng nhiều tiêu chí pháp lý của tư cách nhà nước bằng cách có dân số, lãnh thổ xác định và một chính phủ độc lập, hiệu quả. Tiêu chí thứ tư, năng lực tham gia quan hệ pháp lý với các quốc gia khác, là vấn đề khó khăn hơn, chính xác là vì hầu hết các quốc gia khác không chấp nhận rằng Đài Loan được hưởng các quyền hợp pháp của một quốc gia.
Các quyền mà Đài Loan thiếu bao gồm đầy đủ quyền đại diện ngoại giao, năng lực tham gia các hiệp ước đa phương và tư cách thành viên của các tổ chức quốc tế như LHQ. Tuy nhiên, rõ ràng là một thực thể không thể là một trạng thái nếu bản thân thực thể đó không tự nhận là một trạng thái. Đài Loan không đưa ra tuyên bố đó.
Điều này sẽ rời khỏi Đài Loan ở đâu? Về mặt pháp lý, năm yếu tố có lợi cho việc Đài Loan là một phần của Trung Quốc:
- trong hơn 40 năm, cả CHND Trung Hoa và Trung Hoa Dân Quốc đã đồng ý Đài Loan là một phần của “một Trung Quốc” (trong khi tranh chấp sự quản lý hợp pháp đối với nó), và Hiến pháp của ROC vẫn nói như vậy
- không có quốc gia nước ngoài nào (kể cả Nhật Bản) khẳng định bất kỳ yêu sách cạnh tranh nào đối với Đài Loan, chứ chưa nói đến mức tốt hơn là một quốc gia
- các cường quốc đồng minh và LHQ giao Đài Loan cho chính phủ lúc bấy giờ là Trung Quốc sau Thế chiến 2
- LHQ (có lẽ nhanh chóng) không coi Đài Loan là một lãnh thổ thuộc địa, có quyền tự quyết, sau năm 1945
- một vài quốc gia (kể cả phương Tây) phủ nhận rõ ràng Đài Loan là một phần của Trung Quốc, còn hầu hết đã chấp nhận yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc.
Một trong những luật sư quốc tế nổi tiếng nhất của Australia, James Crawford quá cố, cựu Thẩm phán của Tòa án Công lý Quốc tế, cũng kết luận rằng Đài Loan là lãnh thổ của Trung Quốc, với sự tranh chấp về quản trị.
Một thành viên Quân đội Giải phóng Nhân dân xem một tàu khu trục nhỏ của Đài Loan trong cuộc tập trận vào ngày 5 tháng Tám để đáp lại chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi. Lin Jian / Xinhua qua AP
Nếu Đài Loan là lãnh thổ của Trung Quốc kể từ năm 1945, thì không quan trọng là CHND Trung Hoa chưa bao giờ cai quản nó. Chủ quyền của quốc gia đối với lãnh thổ khác với khả năng của một chính phủ cụ thể trong việc kiểm soát lãnh thổ đó tại một thời điểm nhất định. Trong các cuộc nội chiến, quân nổi dậy thường nắm giữ lãnh thổ mà không ảnh hưởng đến chủ quyền của nhà nước.
Đàn áp nổi loạn?
Thật vậy, đây là cơ sở cho việc Trung Quốc tuyên bố được quyền chiếm lại Đài Loan bằng vũ lực: rằng họ mong muốn khôi phục quyền kiểm soát đối với lãnh thổ Trung Quốc do quân nổi dậy nắm giữ trong một cuộc nội chiến còn dang dở.
Các chính phủ thường có quyền theo luật quốc tế để trấn áp cuộc nổi dậy trong lãnh thổ của họ, bao gồm cả các lực lượng tàn dư của một chính phủ trước đã bị đánh bại. Dưới góc độ này, hành vi gần đây của Trung Quốc không thể được coi là hành vi gây hấn, như thường được mô tả ở phương Tây, mà là sự thực thi hợp pháp các quyền của họ.
Hơn nữa, nếu Đài Loan là một phần của Trung Quốc thì các quốc gia khác không có quyền hợp pháp can thiệp vào vấn đề nội bộ. Theo quan điểm này, Đài Loan, không phải là một quốc gia, không có quyền tự vệ trước những nỗ lực của Trung Quốc nhằm khôi phục trật tự trên lãnh thổ của mình, và các quốc gia khác sẽ phạm luật quốc tế khi hỗ trợ Đài Loan kháng cự.
Phản bác lại quan điểm này là một số lập luận mạnh mẽ:
- những tranh chấp duy nhất như thế này phải được giải quyết một cách hòa bình, không phải bằng vũ lực
- Các quốc gia trên thực tế như Đài Loan cũng được hưởng lợi từ việc quốc tế cấm sử dụng vũ lực và được hưởng quyền tự vệ trên thực tế
- Quyền tự quyết có thể có của Đài Loan, được thảo luận dưới đây, bao gồm quyền tự do khỏi đàn áp quân sự.
Những lập luận này không đồng thuận với chủ quyền của Trung Quốc đối với lãnh thổ của mình, và Hội đồng Bảo an – nơi Trung Quốc có quyền phủ quyết – đã không ủng hộ những lập luận này (mặc dù làm như vậy trong một số tình huống khác). Nhưng hòa bình được cho là một giá trị cao hơn các quyền lãnh thổ chính thức trong trường hợp này.
Tuy nhiên, không có quyền nào tồn tại theo luật quốc tế để bảo vệ các thực thể phi nhà nước chỉ đơn giản là để “bảo vệ nền dân chủ” hoặc “bảo vệ tự do”. Không có quyền can thiệp nhân đạo nào để đáp trả các hành động tàn bạo có thể xảy ra của Trung Quốc. Và không tồn tại quyền can thiệp vào các tranh chấp lãnh thổ nước ngoài để ngăn chặn kẻ thù, hoặc vì các lý do địa chiến lược khác.
Không thuộc Trung Quốc?
Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc Đài Loan trở thành một phần của Trung Quốc.
Vấn đề chủ quyền không được giải quyết một cách chính thức trong giai đoạn chuyển tiếp sau chiến tranh từ sự cai trị của Nhật Bản, và các ưu tiên chiến lược của đồng minh không nhất thiết phải đưa ra luật tốt. LHQ không coi Đài Loan là thuộc địa của Nhật Bản đã chín muồi để được phi thực dân hóa thông qua quyền tự quyết – mặc dù điều đó có lẽ nên có – và thay vào đó, để phe đồng minh trao Đài Loan cho Trung Quốc để thưởng cho đồng minh thời chiến của họ.
Phần lớn dân số khi đó không liên kết với Trung Hoa Dân Quốc, bao gồm cả các dân tộc bản địa Austronesia và hàng triệu hậu duệ của những người định cư Trung Quốc trước đó.
Một lập luận pháp lý hiện đại hơn cho thấy rằng, ngay cả khi Đài Loan là một phần hợp pháp của Trung Quốc, người dân của họ hiện có quyền mới để thực hiện quyền tự quyết “khắc phục hậu quả”. Quyền này nằm ở sự độc lập trên thực tế của họ khỏi đất liền trong hơn 70 năm, mong muốn rõ ràng là được cai trị riêng biệt và bản sắc đặc biệt của họ.
Trực thăng quân sự mang cờ Đài Loan lớn thực hiện một cuộc diễn tập bay vào ngày 5 tháng Mười 2021, trước lễ kỷ niệm Quốc khánh trong bối cảnh căng thẳng giữa Đài Bắc và Bắc Kinh leo thang. Ảnh: AFP/Ceng Shou Yi/NurPhoto
Theo quan điểm này, họ sẽ được tự do lựa chọn một số hình thức cư trú với Trung Quốc, bao gồm nguyên trạng, quyền tự chủ bên trong Trung Quốc, hoặc độc lập hoàn toàn – mặc dù Trung Quốc có thể sẽ từ chối tất cả những điều này.
Từ quan điểm tiến bộ, nhân quyền, đây là một hướng đi hấp dẫn về phía trước. Tuy nhiên, đó là sự mở rộng quyền tự quyết gây tranh cãi về mặt pháp lý, vốn được áp dụng chủ yếu cho các thuộc địa trong lịch sử. Luật không phải lúc nào cũng công bằng.
Nếu Đài Loan tuyên bố độc lập trong tương lai, thì sự thành công trong việc trở thành một quốc gia phụ thuộc vào việc liệu nước này có thể duy trì quyền kiểm soát đối với lãnh thổ và con người của mình, trước sự loại trừ của Trung Quốc và được cộng đồng quốc tế chấp nhận hay không.
Kosovo là một ví dụ về một thực thể vẫn đang trải qua quá trình tách khỏi Nam Tư cũ, với chỉ hơn một nửa số quốc gia khác công nhận nó.
Rủi ro của sự mơ hồ
Sự mơ hồ chiến lược, được thiết kế để duy trì hiện trạng ở Đài Loan, đôi khi được mô tả là lựa chọn ít tồi tệ nhất (với Đài Loan và phương Tây, mặc dù không phải với Trung Quốc).
Việc lấn lướt tranh chấp pháp lý đã giúp người Đài Loan phát triển thịnh vượng và dân chủ hóa muộn màng kể từ những năm 1980. Nó đã phục vụ mệnh lệnh chiến lược của phương Tây là kiềm chế Trung Quốc. Và nó đã tạo nên hòa bình trong suốt một thời kỳ dài sau chiến tranh với sự yếu kém tương đối của quân đội Trung Quốc.
Không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc trở nên quyết đoán hơn về các quyền mà họ đã tuyên bố. Nếu Đài Loan là một phần hợp pháp của Trung Quốc, thì mong muốn của phương Tây tránh giải quyết tranh chấp theo luật pháp quốc tế không chắc chắn – và việc họ khăng khăng duy trì sự mơ hồ về chiến lược và pháp lý – cũng không có gì đáng ngạc nhiên.
Vấn đề là không thể để các tranh chấp pháp lý kéo dài vô thời hạn mà không có hậu quả (trong trường hợp không có sự thay đổi chế độ thần kỳ ở Trung Quốc). Cuối cùng, chúng phải được giải quyết một cách hòa bình – theo luật pháp hoặc bằng thương lượng công bằng – hoặc bằng cách sử dụng chiến tranh (có thể là bất hợp pháp). Không có con đường nào được đảm bảo để tạo ra một kết quả thuận lợi cho Đài Loan hoặc phương Tây.
Sự mơ hồ chiến lược có thể mua thêm một chút thời gian cho hòa bình nhưng cũng có nguy cơ gây nguy hiểm cho hòa bình trong dài hạn.
Ben Saul, Chủ tịch Challis Luật Quốc tế, Trường Luật Sydney, Đại học Sydney
Nguồn: https://asiatimes.com/2022/08/the-complex-legal-question-of-taiwanese-independence/
[1] Thời điểm ký Hiệp ước Kellogg-Briand.ND
