Trong 49 năm hành đạo, đức Phật luôn chỉ dạy chúng sinh phải giữ tâm mình cho được thanh tịnh và loại bỏ tất cả mọi phiền não. Bởi vì vọng tưởng và phiền não biến tâm của chúng ta thành mê muội, là cội nguồn của tham, sân, si. Chính nó là đại lộ kinh hoàng đưa chúng ta vào đường ác nghiệp và mãi mãi trầm luân trong lục đạo luân hồi. Cái gốc của vọng tưởng điên đảo là do sáu căn tiếp xúc với sáu trần, sanh ra sáu thức. Tất cả những chủng tử nghiệp cộng với biết bao nhân duyên đều được xuất phát từ đây.
Tâm thì dựa theo lục căn để nhận biết lục trần và phân biệt thành lục thức, chúng biến chuyển rất nhanh nên tâm con người cũng phải chạy theo. Ý niệm đua nhau sinh khởi trong tâm thức. Ý niệm sau thay thế ý niệm trước, vì thế vọng tưởng không bao giờ dừng lại. Vọng tưởng còn thì chân tâm biến mất.
Vậy lục căn là gì?
Lục căn là chỗ nương tựa, làm gốc cho những cái khác nảy nở, tạo thành, bao gồm:
1. Nhãn là mắt, dùng để nhìn.
2. Nhĩ là tai, dùng để nghe.
3. Tỷ là mũi, dùng để ngửi.
4. Thiệt là lưỡi, dùng để nếm.
5. Thân là thân người, dùng để nhận biết những cảm giác như nóng, lạnh…
6. Ý là tư tưởng, dùng để phân biệt.
Xung quanh chúng ta có biết bao hiện tượng, vật thể biến đổi không ngừng, chi phối từ tư tưởng đến hành động chúng ta từng giây từng phút, được gọi là “trần”. Như thế, trần có nghĩa là buị, luôn luôn đổi dời. Trần ở đây cũng còn có nghĩa là phần vật chất, hay những cảnh vật xung quanh con người. Có 6 trần (lục trần):
1. Sắc là màu sắc, hình dáng.
2. Thanh là âm thanh phát ra.
3. Hương là mùi hương.
4. Vị là chất vị do lưỡi nếm được.
5. Xúc là cảm giác như cứng, mềm, nóng, lạnh.
6. Pháp là những hình ảnh, màu sắc, hương vị được lưu lại từ 5 trần ở trên.
Khi lục căn tiếp xúc với lục trần sẽ sinh ra lục thức. Sáu căn là công cụ của sáu thức, nên chúng sáng tạo ra hành vi thiện ác. Sở dĩ người ta quanh quẩn trong vòng luân hồi sinh tử là do sáu căn không được thanh tịnh. Mọi tội ác làm ra từ vô thủy đến nay đều do sáu căn tạo ra. Như con mắt tham sắc, tai tham âm thanh, mũi tham hương, lưỡi tham vị, thân tham tiếp xúc với cái êm dịu và ý tham cảnh. Nếu có tâm tham sẽ sanh ra sở hữu, nếu không toại ý sẽ sanh ra sân hận. Tham và sân là do phiền não, vô minh mà có. Ba món tham, sân, si, chính là thuốc độc, ác nhiều thiện ít, khiến con người ngày càng xa rời mục đích thoát ly sinh tử. Trong kinh Pháp Cú (bài kệ số 7 và 8.phẩm Song Yếu), đức Phật có dạy rằng:
“Ai sống theo dục lạc Không nhiếp hộ các căn Ăn uống thiếu tiết độ Biếng nhác, chẳng tinh cần Dễ bị ma nhiếp phục Như gió lay cây yếu”.
“Ai sống quán bất tịnh Khéo hộ trì các căn Ăn uống có tiết độ Có lòng tin, tinh cần Ma không uy hiếp được Như núi đá trước gió”.
Là một hành giả đang trên lộ trình tu tập giải thoát, chúng ta cần phải khéo léo nhiếp phục sáu căn, không để nó bị lục trần chi phối. Cho nên, nhiếp hộ sáu căn là vấn đề quan trọng và cũng là hàng đầu trong pháp môn tu tập.
Tâm Khuyến